پیشگیری از ابتلا به دیابت به عنوان یک بیماری زمینه‌ای؛ مهم‌ترین راه جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های خطرناک دیگری همچون بیماری‌های قلبی و عروقی، نارسایی‌های کلیوی، بیماری‌های چشم، مشکلات پا و بیماری‌های سخت دیگر است. لذا یک راه جلوگیری از ابتلا به سایر بیماری‌ها، پیشگیری از دیابت در قدم اول است. زیرا اگرچه دیابت به خودی خود فقط افزایش میزان قند خون به نظر می رسد؛ ولی دروازه ابتلا به سایر امراض صعب العلاج است. در مورد دیابت نوع 1 که یک بیماری مادرزادی است شاید راه‌های پیشگیری چندانی وجود ندارد ولی برای جلوگیری موثر از ابتلا به دیابت نوع 2 می‌توان تمهیداتی در این خصوص اندیشید و آن‌ها را در زندگی به کار بست. اولین اقدام برای جلوگیری از ابتلا به دیابت؛ اصلاح سبک زندگی است که البته در صورت ابتلای قطعی هم با بکار بستن این روش‌ها می‌توان دیابت را تحت کنترل درآورد.
لازم به تذکر است که افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت دارند بایستی همواره گوش به زنگ باشند. این افراد لازم است که در فواصل معین اقدام به آزمایشات تعیین سطح قند خون نمایند. همچنین با تغذیه مناسب و کنترل وزن از فعالیت‌های ورزشی و تحرکات روزانه نیز غافل نباشند. در مقاله پیش‌رو پیشگیری از دیابت و همچنین راه های جلوگیری از دیابت را بررسی می‌کنیم و به ارائه راهکارهای مفید در این خصوص می‌پردازیم.
سطوح مختلف پیشگیری از دیابت
پیشگیری از دیابت مانند هر بیماری دیگری در سطوح و مراحل ذیل در سطح جوامع قابل پیگیری است:
سطح اولیه پیشگیری:
شامل اقدامات اولیه لازم برای جلوگیری از ابتلای افراد به دیابت به ویژه افراد دارای ریسک ابتلای بالا است. اطلاع رسانی و فرهنگ‌سازی در خصوص بیماری دیابت و آموزش راه های جلوگیری از ابتلا در این افراد با روش پیگیری و مراقبت از آنان، افزایش آگاهی کلی مردم از رسانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی جمعی، آگاه سازی کارکنان نظام سلامت و مسئولین جامعه قابل انجام است. در یک کلام لازم است مردم را از طربق مختلف فرهنگی و آموزشی با دیابت، پیشگیری از دیابت و همچنین راه های جلوگیری از دیابت آشنا کرد.
سطح ثانویه پیشگیری:
شامل اقدامات لازم برای پیشگیری، کنترل و تاخیر در بروز عوارض دیابت از جمله عوارض کوتاه مدت و طولانی مدت ناشی از ابتلا به پیش دیابت و دیابت است. پیشگیری ثانویه شامل غربالگری افراد و تشخیص زودهنگام بیماری در افراد مستعد و زنان باردار و افراد مبتلا به دیابت نوع 2 است. این افراد لازم است بلافاصله تحت مراقبت و آموزش‌های لازم برای کنترل سریع بیماری قرار گیرند تا از بروز عوارض دیابت در ایشان پیشگیری شود. علاوه بر آن، در این مرحله از پیشگیری نیاز است مبتلایان، خانواده‌های آنان و کلیه افراد جامعه آگاهی‌های لازم در خصوص نحوه جلوگیری از پیشرفت و کنترل عوارض دیابت کسب نمایند. بعنوان مثال لازم است بر روی آموزش‌های مورد نیاز برای پیشگیری از دیابت و تاثیرات عدم ترک دخانیات، عدم تحرک، تغذیه ناسالم و تاثیرات ابتلا به فشار خون و چربی خون در ابتلای به دیابت متمرکز شوند.
سطح ثالثیه پیشگیری:
شامل اقدامات مورد نیاز در خصوص کاهش میزان و تاخیر در بروز عوارضی همچون معلولیت، ناتوانی‌ها، نارسایی‌ها و مرگ‌های زودهنگام ناشی از ابتلا به دیابت می باشد. این روش پیشگیری از دیابت اغلب شامل غربالگری افراد مبتلا به دیابت نوع 2 جهت تشخیص زودهنگام عوارض دیابت همچون بیماری‌های قلبی، نارسایی‌های کلیوی، نوروپاتی دیابتی، عوارض چشمی، پای دیابتی، کبد چرب و سایر عوارض دیگر می شود. این مرحله شامل مراقبت از این دسته از افراد و تحت حمایت قرار دادن ایشان از طریق پیگیری‌ها و مراقبت‌های مستمر درمانی و پزشکی است.
مهم ترین راه های جلوگیری از دیابت
اغلب از طریق اصلاح سبک زندگی حتی در صورت وجود سابقه ژنتیکی می‌توان به پیشگیری از دیابت پرداخت. پیشگیری از ابتلای به بیماری دیابت هم ساده و هم سخت است؛ زیرا پیگیری اقدامات موثر برای شروع یک زندگی سالم کمی همت، صبر و توجه می‌طلبد. در ذیل به پاره‌ای از اقدامات مفید به عنوان موثرترین راه های جلوگیری از دیابت اشاره می‌کنیم:
تغذیه سالم
برای پیشگیری موثر از ابتلای به دیابت لازم است رویکرد مناسبی به تغذیه سالم داشت و با غذاهای ناسالم برای همیشه خداحافظی کرد. از جمله غذاهای مضر و ناسالم می‌توان به مصرف بیش از اندازه غذاهای چرب و سرخ کرده اشاره کرد. فست فودها و غذاهای کنسروی دسته دیگری هستند که لازم است کاملا کنار گذاشته شوند. استفاده از انواع شیرینی‌ها، قند و شکر و نوشیدنی‌های پر از قند مانند نوشابه ممنوع است. در عوض استفاده از سبزیجات و میوه‌جات محدودیتی ندارد. استفاده مستمر از حبوبات مانند نخود، لوبیا، عدس و کینوا می‌تواند برای پیشگیری از دیابت مفید واقع شود. بهتر است از نان‌های سبوس دار و نان جو به جای نان سفید استفاده گردد. سبزیجاتی همچون کلم بروکلی، فلفل، گوجه فرنگی و انواع کلم‌ها در سالاد مصرف شود.
تحرک و ورزش منظم
ورزش منظم و مستمر را جهت پیشگیری از دیابت در برنامه روزانه خود بگنجانید. ورزش باعث سوزاندن کالری، کنترل قند خون، افزایش حساسیت به انسولین و در نهایت کاهش وزن و دستیابی به اندام متناسب می‌شود. یوگا، ورزش‌های هوازی، ورزش‌های مقاومتی و آمادگی جسمانی برای پیشگیری از دیابت و کنترل آن مفید و تاثیرگذار هستند.
کاهش وزن و جلوگیری از چاقی
کاهش وزن، کنترل آن و جلوگیری از افزایش چاقی یکی از موثرترین راه های جلوگیری از دیابت هستند. افراد با کاهش وزن و دستیابی به وزن ایده‌آل در مرحله پیش دیابت، خطر قطعی ابتلا به دیابت را به میزان زیادی رفع می‌کنند.
استفاده از چربی‌های سالم در رژیم غذایی
چربی‌های سالم شامل چربی‌های غیر اشباع هستند که برخلاف چربی‌های اشباع برای بدن و سلامتی اندام‌ها به ویژه قلب و عروق مفید هستند. این چربی‌ها در بعضی از مواد غذایی همچون انواع آبزیان و غذاهای دریایی، مغزیجاتی همچون تخم کدو، بادام زمینی، بذر کتان و غیره وجود دارند. همچنین روغن‌های زیتون، پنبه دانه، کانولا و آفتابگردان از دسته روغن‌های سالم و مفید برای بدن به شمار می روند. استفاده از چربی‌های سالم در رژیم غذایی به عنوان یکی از راه های جلوگیری از دیابت بسیار حائز اهمیت است.
مصرف زیاد مایعات
برای پیشگیری از دیابت در طول روز زیاد آب بنوشید، حتی اگر احساس تشنگی نکنید. قهوه و چای هم اگر به اندازه مصرف شوند مفید هستند و در این راه به شما کمک می‌کنند. لازم است از استعمال دخانیات دست برداشته و آن‌ها را کم کم محدود و نهایتا ترک کنید. از مصرف نوشیدنی‌های الکلی خودداری کرده و به جای آن نوشیدنی‌های سالم مانند آب میوه را جایگزین نمایید. در طب سنتی گیاهانی وجود دارند که برای کاهش قند خون موثر هستند؛ از طریق مشورت با پزشک طب سنتی می‌توانید استفاده از دمنوش‌های گیاهی را در برنامه روزانه خود بگنجانید. استفاده زیاد از غلات تصفیه شده مانند آرد سفید، نان‌های سفید، ماکارونی‌ها و پاستاها را کنار بگذارید. از مصرف سس‌های آماده و کارخانه‌ای به شدت بپرهیزید و سالادهای سبزیجات عاری از سس مصرف کنید. برای جلوگیری از ابتلای به دیابت از مصرف زیاد لبنیات پر چرب لازم است خودداری کنید.
استفاده از سیر سیاه
یکی از ترکیبات موثر در کاهش میزان قند خون که در طب سنتی ایرانی ما به آن اشاراتی شده، سیر سیاه می باشد. این معجزه طبیعت در پیشگیری و درمان دیابت به صورت طبیعی نقش بسیار ویژه‌ای دارد. سیر سیاه از طریق تخمیر سیر تازه در طی مدت زمان 90-60 روز حاصل می‌شود. شایان ذکر است که تحقیقات گسترده‌ای در این خصوص توسط محققان در حال انجام است. اغلب این تحقیقات حاکی از این هستند که سیر سیاه با ترکیبات خاص خود مانع فعالیت کبد در جهت جلوگیری از تولید انسولین می‌گردد. از همین‌رو سطح انسولین در بدن افزایش پیدا کرده و این موضوع در نهایت باعث می‌شود که قند خون به راحتی سوخته و دفع گردد.
در مورد نحوه مصرف، مقدار استفاده و همچنین بازه زمانی مصرف سیر سیاه لازم است با پزشک طب سنتی مشورت نمایید. می‌توان به عنوان راه های جلوگیری از دیابت از سیر سیاه به صورت کامل یا به صورت قرص، خمیر، پوره، عصاره و ملاس به شکل ادویه و چاشنی در غذاها نیز استفاده کرد. برای پیشگیری از دیابت و درمان آن طبق نظر پزشک روزانه 4-3 حبه سیر سیاه را خرد کرده و با یک قاشق غذاخوری عسل مخلوط نموده و در طول روز میل نمایید. بهتر است استفاده از سیر سیاه به این صورت با معده خالی باشد و لازم است این روش مصرف به مدت 4-3 ماه به صورت مستمر و منظم به منظور حصول نتیجه قطعی تکرار شود.
در بیماری دیابت انسولین قادر به هدایت گلوکز به داخل سلول‌های بدن نیست و در نتیجه سطح گلوکز در خون افزایش می‌یابد. به این پدیده افزایش سطح گلوکز در خون هایپرگلیسمی گفته می‌شود
کلام پایانی
در پیشگیری از دیابت به عنوان یک بیماری رایج در هزاره سوم؛ اقداماتی همچون روی آوردن به زندگی سالم و طبیعی بسیار اهمیت دارد. دوری از استرس، پناه بردن به طبیعت، استفاده از غذاهای ارگانیک و طبیعی، فعالیت بدنی روزانه، پرهیز از چاقی و اضافه وزن می‌توانند نقش بسیار موثری در این خصوص ایفا نمایند. هیچ کدام از این اقدامات کارهای عجیب و غریبی نیستند؛ ولی مقداری همت و اراده ما را در مسیر زندگی سالم طلب می‌کنند.
لازم است به یاد داشته باشید که ابتلای به دیابت در بیماران دیابتی؛ چگونه کل زندگی آنان را تحت تاثیر عوارض و مشکلات خود قرار می‌دهد به گونه‌ای که افراد دیابتی با مشکلات عدیده‌ای در این خصوص دست و پنجه نرم می‌کنند و از زندگی نرمال و طبیعی خود فاصله می‌گیرند. عوارض دیابت زندگی نرمال را کاملا تحت الشعاع خود قرار داده و روند زندگی را به شدت از مسیر سلامتی دور می‌سازد. لذا برای جلوگیری از ورود در وادی‌های رنج بیماری، هزینه‌های دارویی و بیمارستانی و نگرانی‌های خود و خانواده از ابتدا باید به روش‌های زندگی سالم اندیشید و به فکر پیشگیری از دیابت و راه های جلوگیری از دیابت بود.